Deep democracy als antwoord op polarisatie
8 april 2025 –
Genderinclusiviteit, de woke-discussie, hoofddoeken in katholieke scholen of zelfs de rol van Zwarte Piet (of Roetpiet?) – het zijn allemaal thema’s die voor heftige discussies zorgen. De gesprekken op sociale media liegen er niet om: we leven in een tijd van toenemende polarisatie. En dat sijpelt ook door in onze scholen, werkvloeren en zelfs binnen familie en vriendenkringen. Wat is polarisatie precies? En hoe kan deep democracy je helpen om hier constructief mee om te gaan?
Wat is polarisatie?
Polarisatie is een dynamiek waarin tegengestelde meningen (‘tegenpolen’) met elkaar botsen en de status quo wordt uitgedaagd. Wanneer polarisatie leidt tot een harde wij-zij-tegenstelling, waarin de ene groep als ‘goed’ en de andere als ‘slecht’ wordt bestempeld, ontstaan er problemen: samenwerken wordt lastig, gesprekken verharden en open communicatie raakt verstard.
Polarisatie kent verschillende vormen en gradaties. Soms blijft het bij meningsverschillen, maar het kan ook escaleren tot felle conflicten waarbij mensen elkaar niet meer als individuen zien, maar als vertegenwoordigers van ‘hun kamp’.
Vaak wordt er alleen naar polarisatie gekeken vanuit dit negatieve perspectief. Maar polarisatie is evengoed een drijvende kracht voor maatschappelijke groei. Polarisatie daagt namelijk bestaande structuren en normen uit, waardoor er nieuwe ideeën en perspectieven ontstaan. Het dwingt ons als samenleving tot debat en verandering. Veel grote sociale vooruitgangen – zoals vrouwen- en burgerrechten – zijn voortgekomen uit polarisatie.
De visie van Bart Brandsma op polarisatie
Eén van de meest bekende modellen rond polarisatie is dat van Bart Brandsma. Hij beschrijft de dynamiek van polarisatie en de verschillende rollen die mensen daarin kunnen opnemen: pushers, joiners, zondebokken en bruggenbouwers. Depolariseren doe je volgens Brandsma niet door je op de polen te richten, maar op het meer neutrale midden. De aandacht wordt weggehaald van de verschillen en verlegd naar gedeelde vragen en uitdagingen. Op die manier ontstaat er ruimte voor dialoog en wederzijds begrip.
De deep democracy visie op polarisatie
Hoewel Brandma’s model een sterk praktisch kader biedt, blijft één cruciale vraag onbeantwoord: hoe ga je van polarisatie naar échte verbinding? Focussen op het midden heeft zeker meerwaarde, maar in dat ‘grijze midden’ schuilt ook vaagheid en terughoudendheid. Vaak wordt er niet uitgesproken wat eigenlijk gezegd moet worden.
Deep democracy hanteert een radicaal andere aanpak. In plaats van polarisatie te vermijden, duiken we er volop in. We verscherpen de tegenstellingen en dagen mensen uit om alles te zeggen wat voor hen waar is – zelfs als het politiek incorrect, onbeleefd of controversieel is. De andere kant luistert zonder onderbreking, totdat alles gezegd is. Vervolgens draaien we de rollen om. Polarisatie op zijn scherpst, dus!
Pas daarna volgen twee essentiële stappen om tot echte verbinding te komen:
1. Reflectie en compassie
Iedereen wordt uitgenodigd om te benoemen wat hen heeft geraakt en te reflecteren wat dit met hen doet. Wat leer je hier over jezelf? Dit is de weg van echte compassie: het erkennen van je eigen ‘duistere kantjes’ die we maar al te graag negeren of op een ander projecteren.
2. Gezamelijke besluitvorming
Daarna zoeken we samen naar besluiten, met bewuste aandacht voor de stem van de minderheid. Hier, in dit ‘echte midden’, kunnen de tegenpolen elkaar werkelijk ontmoeten en ontstaat oprechte verbinding.Op deze manier helpt deep democracy om polarisatie niet oppervlakkig, maar echt in de diepte op te lossen.
Polarisatie als drijvende kracht voor vernieuwing
Vanuit een deep democracy-perspectief is polarisatie dus niet per definitie iets om te vermijden. Integendeel: zonder conflict is er geen groei, geen innovatie en geen echte oplossingen. Wie bereid is om zonder oordeel te luisteren naar extreme of radicale stemmen, zal ontdekken dat deze stemmen soms net de pioniers van de toekomst zijn. Laat ons dus confrontatie niet schuwen, maar deze inzetten als motor voor venieuwing.
Wat te doen met polarisatie op de werkvloer?
Ook binnen organisaties en teams duiken deze spanningen steeds vaker op. Collega’s met sterke meningen over maatschappelijke hot topics botsen met elkaar, de discussies lopen hoog op en emoties kunnen flink oplaaien. Hoe ga je daar als leidinggevende of teamverantwoordelijke mee om? Je kan bij HUMMUS terecht om dit aan te pakken.
- Verdiepingsdag ‘Polarisatie op de werkvloer’ – 02/06/2025
Voor leidinggevenden en procesbegeleiders die willen leren hoe ze polarisatie binnen teams kunnen aanpakken en effectief kunnen ingrijpen. Deze verdiepingsdag vraagt om enige voorkennis.
- Procesbegeleiding en conflicthantering op maat in jouw organisatie
Bij complexe problemen waar je intern niet uitkomt, helpt Hummus om duurzame, positieve verandering teweeg te brengen.